Agriodontosaurus znaleziony w Anglii. To najstarsza jaszczurka świata

Grupę tę nazywamy lepidozaurami. Brzmi jak określenie kopalnych dinozaurów, ale w gruncie rzeczy dotyczy współczesnych nam zwierząt. Na lepidozaury składają się bowiem wszystkie współczesne łuskonośne, czyli węże, jaszczurki i amfisbeny, a także zachowane dzisiaj wyłącznie na Nowej Zelandii prastare hatterie, czyli tuatary. Słowem: większość współczesnych gadów.

Ich początki wciąż są owiane tajemnicę i zakładaliśmy, że najstarszym znanym przodkiem jaszczurek, węży czy hatterii jest Cryptovaranoides, który 205 mln lat temu żył w okolicach Bristol w południowej Anglii. Odkryto go w skałach triasowych, zatem korzenie obecnych jaszczurek czy węży tkwią w triasie. Jeszcze starsza od niego jest zapewne Wirtembergia, prastara jaszczurka odkryta w 2023 r. w Niemczech.

Pytanie jednak, jak głęboko w tym triasie? Nowe znaleziska z Anglii, w której triasowych skał jest bardzo dużo, dowodzą, że znacznie głębiej niż 205 mln lat temu i czasy kryptowaranoida czy wirtembergii.

Na stronie Natural History Museum znajdujemy informację o odnalezieniu skamieniałości zwierzęcia nazwanego Agriodontosaurus helsbypetrae. To nieduża istota, o wielkości zaledwie 10 cm i z czaszką mierzącą tylko 1,5 cm, To jednak wystarcza, aby uznać ją za przodka lepidozaurów, za antenanta jaszczurek i węży oraz hatterii. Wskazują na to wyraźnie cechy anatomicznie zwierzęcia znalezionego w obfitych skałach Devon, znanych zwłaszcza ze szczątków paleozoicznych.

Mało wiemy o tym, jak zaczęły się jaszczurki

Jak pisze brytyjskie National History Museum: „Obecnie istnieje ponad 12 tys. gatunków lepidozaurów, co czyni je najbogatszą w gatunki grupą kręgowców lądowych. Trudno jednak stwierdzić, skąd się wzięły, ponieważ delikatne kości ich wczesnych przodków są podatne na uszkodzenia lub zniszczenie. Agriodontosaurus jest obecnie najstarszym znanym przedstawicielem tej grupy. Skamieniałość zaskoczyła jednak naukowców, ponieważ brakuje jej niektórych kluczowych cech, których spodziewano się u wczesnych lepidozaurów, takich jak zęby na podniebieniu”.

Agriodontosaurus – jak powiadają Brytyjczycy – „nie przypomina żadnego odkrytego dotąd zwierzęcia i sprawił, że wszyscy zaczęli się zastanawiać nad ewolucją jaszczurek, węży i hatterii”.

Gad miał np. stosunkowo duże, trójkątne zęby, których prawdopodobnie używał do przebijania i ścinania twardych pancerzyków owadów. Zapewne to one stanowiły jego podstawowy pokarm, zwłaszcza że sam był zwierzęciem małym. Podobne zęby i technikę odżywiania stosują do dzisiaj nowozelandzkie hatterie.

To przełomowe odkrycie rzuca zupełnie nowe światło na początki gadów łuskonośnych i całe drzewo genealogiczne tych kręgowców.