W centralnej części Kazachstanu, na terenie obwodu karagandyjskiego, odkryto największe jak dotąd w tym kraju złoże metali ziem rzadkich. Oficjalne dane przekazane przez Ministerstwo Przemysłu i Budownictwa wskazują, że rezerwy mogą sięgać około miliona ton tych cennych surowców, a dalsze badania sugerują możliwość zwiększenia szacunków nawet do ponad 20 milionów ton.
Znalezisko, zlokalizowane na obszarze zwanym Kuirektykol w rejonie Karkaraly, około 300 km na południowy wschód od Astany, obejmuje pierwiastki takie jak cer, lantan, neodym i itr. To metale, które odgrywają kluczową rolę w produkcji magnesów trwałych, turbin wiatrowych, baterii elektrycznych, ekranów i zaawansowanych technologii wojskowych.
Metale ziem rzadkich: surowce nowej ery przemysłowej
Metale ziem rzadkich (REE – Rare Earth Elements) to grupa obejmująca 17 pierwiastków chemicznych, z których wiele nie ma zamienników w zaawansowanych technologiach. Choć występują w skorupie ziemskiej stosunkowo często, ich wydobycie i przetwarzanie jest skomplikowane technologicznie i kosztowne, a głównym światowym dostawcą tych metali pozostają Chiny, co dla europejskiego i amerykańskiego przemysłu rodzi istotne problemy i zagrożenia.
Według kazachskiego resortu przemysłu, najbardziej obiecujące strefy w rejonie Kuirektykol znane są jako Irgiz i Dos 2. Z przeprowadzonych analiz rdzeni wiertniczych wynika, że w samym tylko Irgizie może znajdować się około 800 tys. ton metali ziem rzadkich, o zawartości w skałach przekraczającej 0,1 proc.. Ministerstwo podkreśla również, że mineralizacja zachodzi na głębokości do 300 metrów, a więc stosunkowo płytko, a średnia zawartość metali w całym regionie „Nowy Kazachstan” wynosi około 700 gramów na tonę.
Region Azji Środkowej na celowniku światowych potęg
Odkrycie zbiega się z organizacją pierwszego w historii szczytu Unia Europejska-Azja Centralna, który odbywa się w Uzbekistanie. Udział w nim biorą przywódcy pięciu państw regionu: Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżykistanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu, a także przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen i przewodniczący Rady Europejskiej António Costa.
„To może uczynić Kazachstan jednym z globalnych liderów w zasobach metali ziem rzadkich,” podkreślił przedstawiciel resortu w rozmowie z AFP. Taki scenariusz byłby nie tylko strategicznym wzmocnieniem pozycji kraju w globalnych łańcuchach dostaw, ale również elementem geopolitycznej gry o wpływy między UE, Chinami, Rosją i Turcją, które starają się wzmacniać swoją pozycję w tym kluczowym regionie.
Choć Kazachstan dysponuje ogromnym potencjałem surowcowym, brakuje mu odpowiedniej infrastruktury technologicznej do przetwarzania metali ziem rzadkich. Władze państwowe liczą na współpracę międzynarodową i napływ inwestycji. „Potrzebujemy know-how i kapitału. Jesteśmy otwarci na partnerstwa publiczno-prywatne i współpracę z doświadczonymi podmiotami z Europy czy Azji,” zaznaczono w komunikacie ministerstwa.
W kontekście unijnych planów osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku oraz ograniczenia zależności od Chin w zakresie kluczowych surowców, kazachskie złoża mogą zyskać na znaczeniu. Komisja Europejska już wcześniej sygnalizowała zainteresowanie dywersyfikacją źródeł zaopatrzenia w metale strategiczne i rozwija współpracę z krajami trzecimi w ramach Europejskiego Sojuszu na rzecz Surowców Krytycznych (European Raw Materials Alliance).
Złoto XXI wieku: neodym, cer, lantan i itr
Spośród ujawnionych w Kazachstanie metali, szczególną uwagę przyciąga neodym – pierwiastek wykorzystywany m.in. w produkcji silnych magnesów neodymowych, stosowanych w pojazdach elektrycznych, dyskach twardych i turbinach wiatrowych. Współczesne systemy zbrojeniowe również często opierają się na zastosowaniu magnesów trwałych z domieszką neodymu i prazeodymu.
Cer i lantan są natomiast stosowane w katalizatorach samochodowych i przemyśle szklarskim. Itr ma zastosowanie w laserach, materiałach luminescencyjnych i technologii jądrowej. Ich strategiczne znaczenie wynika nie tylko z roli w przemyśle zielonej energii, ale także z faktu, że ich pozyskiwanie i przetwarzanie wymaga skomplikowanych technologii, na które nie każde państwo może sobie pozwolić.
Kuirektykol – strategiczny atut czy przedmiot rywalizacji?
Oprócz samych złóż, władze Kazachstanu podkreślają znaczenie lokalizacji regionu Kuirektykol: bliskość infrastruktury, relatywna dostępność terenu oraz stabilność geopolityczna sprawiają, że rejon ten może stać się centrum wydobywczym i przetwórczym dla całej Azji Centralnej. Warto jednak zaznaczyć, że kraj ten już od lat balansuje między strefami wpływów Moskwy a Pekinu, a teraz do gry wkracza także Unia Europejska.
Z danych Kazinformu wynika, że Kuirektykol znajduje się 100 km na północny wschód od miasta Karkaraly, a najbliższa duża aglomeracja – Astana – oddalona jest o około 300 km. Dalsze badania geologiczne będą prowadzone w rejonie Irgiz, który już dziś uznaje się za najbardziej perspektywiczny obszar.
Kazachstan na surowcowej mapie świata
Jeśli potwierdzą się prognozy mówiące o zasobach przekraczających 20 milionów ton, Kazachstan może dołączyć do globalnej czołówki eksporterów metali ziem rzadkich – obok Chin, USA, Australii i Rosji. Taki rozwój wydarzeń może wzmocnić nie tylko gospodarkę kraju, ale i jego pozycję geostrategiczną, szczególnie w kontekście rosnącego zapotrzebowania na surowce potrzebne do realizacji transformacji energetycznej i cyfrowej.
Według analityków, kluczowe będzie jednak tempo prowadzenia prac badawczych, pozyskanie zagranicznego know-how i kapitału oraz jasne regulacje dotyczące ochrony środowiska i lokalnych społeczności. W przeciwnym razie eksploatacja złóż może doprowadzić do kontrowersji i napięć, zamiast przyczynić się do zrównoważonego rozwoju.
