Badania objęły ponad 1400 szczeniąt różnych ras, które przeszły zestaw testów opracowanych przez dr Katriinę Tiirę. W kolejnych latach obserwowano te same psy jako dorosłe, a ich właściciele wypełniali szczegółowe kwestionariusze, oceniając codzienne zachowania pupili.
Na czym polegają testy poznawcze?
Testy przeprowadzone przez naukowców były projektowane tak, aby w warunkach niemal zabawy uchwycić ważne aspekty psiego myślenia, emocji i interakcji z człowiekiem.
Pierwszy z nich, “test cylindra”, miał na celu sprawdzenie, jak dobrze pies kontroluje własne impulsy. Przed poddawanym próbie szczeniakom umieszczano przysmak w przezroczystej tubie. Aby go zdobyć, pies nie mógł po prostu po niego sięgnąć, a zamiast tego musiał obejść przeszkodę i wyciągnąć go przez otwarty koniec pojemnika. To wymaga zahamowania instynktownego ruchu i planowania. Psy, które dobrze radziły sobie w tym teście jako szczenięta, były później oceniane jako bardziej opanowane i mniej impulsywne. „To jeden z najlepszych wskaźników samokontroli – kluczowej cechy u psów pracujących i domowych” podkreślają badacze.
Druga próba polegała na sprawdzeniu, czy pies potrafi zinterpretować ludzkie gesty (np. wskazanie palcem, spojrzenie, wskazanie nogą) i na ich podstawie znaleźć ukryty smakołyk. Szczenięta, które dobrze radziły sobie z tym zadaniem, były później znacznie łatwiejsze w szkoleniu. „Zdolność do rozpoznawania wskazówek człowieka to podstawa efektywnej współpracy z psem – od tresury po codzienne życie” – mówi dr Saara Junttila.
Trzecia próba ponownie polegała na umieszczeniu przysmaku za przezroczystą przeszkodą, która tym razem miała kształt litery V. Aby do niego dotrzeć, musi zrozumieć, że nie da się iść na skróty i trzeba obejść przeszkodę. Zadanie to ocenia zdolność do planowania i radzenia sobie z prostymi problemami przestrzennymi.
Czwarty test stawiał przed szczeniakiem zadanie bez rozwiązania. Pies dostawał smakołyk w pudełku, którego nie był w stanie otworzyć. Naukowcy obserwowali, czy pies będzie próbował samodzielnie rozwiązać problem, czy raczej poprosi człowieka o pomoc (np. patrząc na opiekuna lub badając jego twarz). Szczenięta, które często szukały kontaktu wzrokowego z człowiekiem, były później bardziej lękliwe wobec obcych. Może to wynikać z mniejszej pewności siebie lub silniejszej zależności emocjonalnej. „To zadanie ujawnia bardzo różne style reagowania na trudność – od niezależności po zależność od ludzi” – tłumaczy Junttila.
W ostatnich testach badacze sprawdzali, jak pies reaguje na nieznaną osobę, co przewidywało, jak lękliwy był w dorosłości, oraz to, jak chętnie bada nieznane sobie otoczenie, co z kolei przekłada się na pewność siebie dorosłego psa.
Największą stabilność w dorosłości wykazały umiejętności rozpoznawania ludzkich gestów oraz czas potrzebny na rozwiązanie zadania z omijaniem przeszkody w kształcie litery V. Inne cechy, jak impulsywność czy lęk przed obcymi, ujawniały się stopniowo, ale można było je przewidzieć na podstawie wyników przeprowadzonych w szczenięctwie testów. Kluczowe było to, że już szczenięta powyżej trzeciego miesiąca życia zaczynały wykazywać cechy, które utrzymywały się w dorosłości.
Dzięki temu testy poznawcze mogą stać się cennym narzędziem nie tylko dla hodowców psów pracujących, ale także dla właścicieli psów domowych. Pozwalają lepiej zrozumieć potrzeby i ograniczenia swojego pupila, a także dostosować trening i oczekiwania.
Oczywiście, wyniki testów nie są wyrocznią. Każdy pies rozwija się indywidualnie, a środowisko, szkolenie i relacja z człowiekiem mają ogromny wpływ na kształtowanie jego charakteru. Jednak jak pokazują badania, wiele cech osobowości i zdolności poznawczych jest obecnych już na wczesnym etapie życia.
„Świadomość, że pies może być impulsywny albo lękliwy, pozwala nie tylko lepiej go wychować, ale też uniknąć nieporozumień czy frustracji” – podkreśla Junttila. – „To jak mapa drogowa dla relacji z psem.”
