Opieńka miodowa ma trującego sobowtóra. Łatwo się pomylić

Jak wygląda opieńka miodowa? Po czym rozpoznać?

Opieńka miodowa tworzy często liczne, zbite kępki owocników wyrastających z pni, korzeni lub próchniejących miejsc przy podstawie drzew. Kapelusz u młodych okazów jest półkulisty, później wypukły lub rozpostarty, zwykle o średnicy od kilku do kilkunastu centymetrów. Z definicji, jak łatwo się domyślić, jej barwa jest typowo miodowa lub żółtawo-brązowa. Może też przechodzić, choć rzadko, w oliwkowobrązową, z drobnymi łuseczkami najgęstszymi w środku kapelusza.

Blaszki opieńki miodowej są dość gęste, początkowo jaśniejsze, potem ciemnieją. Jej trzon ma wyraźny, czasem zwisający pierścień i bywa twardy oraz łykowaty. Pod korą i w drewnie często widoczne są czarne, włókniste, maczugowate rhizomorfy (to twory o sznurowatym lub korzeniastym pokroju wyróżniane u grzybów), które w naturze pomagają gatunkowi rozprzestrzeniać się na sąsiednie drzewa. Tak więc cechy rozpoznawcze to rosnący w dużych kępach charakter, miodowy kolor z drobnymi łuseczkami, wyraźny pierścień na trzonie i biały wysyp zarodników. Przy rozpoznawaniu warto korzystać z atlasów i porównać kilka cech jednocześnie.

Czy opieńka miodowa jest jadalna? Jakie ma właściwości?

Opieńka miodowa bywa określana jako grzyb jadalny lub „warunkowo” jadalny. To dlatego, że nadaje się do jedzenia, ale tylko po właściwej obróbce termicznej i przy pewności identyfikacji. Ze względu na drobne różnice między populacjami i możliwe niekorzystne reakcje u niektórych osób, opieńki trzeba spożywać ostrożnie i po solidnym ugotowaniu. Pod terminem „solidny” kryje się czas gotowania minimum 30, a nawet 40 minut.

Po gotowaniu opieńkę miodową można marynować, smażyć lub dusić. Co istotne, surowe czy niedogotowane mogą być nawet trujące. Warto też wiedzieć, że wdychanie samych oparów podczas gotowania może być szkodliwe i powodować bóle głowy. Eksperci nie zalecają łączenia tych grzybów z alkoholem, a po gotowaniu należy wylać pozostałą wodę.

Opieńki są cenione za smak, który opisuje się jako delikatnie słodkawy, czasami orzechowy. Jak każdy grzyb opieńka miodowa również nie jest bogatym źródłem składników odżywczych, znajdziemy w niej jednak niewielkie ilości substancji mineralnych, takich jak fosfor, sód i wapń. Oprócz tego badania wskazują jednak, że opieńka miodowa może wspierać układ odpornościowy, działać przeciwzapalnie i korzystnie wpływać na zdrowie przewodu pokarmowego. Potencjalnie opieńka miodowa pomaga także w regulacji poziomu cukru we krwi. Badania podają, że składniki zawarte w opieńce miodowej mogą wpływać korzystnie na metabolizm glukozy, co może być istotne dla osób z cukrzycą.

Z czym można pomylić opieńkę miodową?

Opieńka miodowa, mimo że często rośnie w charakterystycznych, gęstych kępach i ma wyraźny pierścień na trzonie, bywa mylona z kilkoma innymi gatunkami grzybów. Część z nich to gatunki jadalne, ale inne są trujące, a nawet śmiertelnie niebezpieczne. Z tego powodu każda pomyłka może mieć poważne konsekwencje. Do najczęstszych „sobowtórów” opieńki należą maślanka wiązkowa, hełmówka jadowita, niektóre gatunki łuszczaków i maślanek.

Największe ryzyko stanowi maślanka wiązkowa, znana też jako maślanka siarkowa. To grzyb trujący, który rośnie w podobnych warunkach, czyli gromadnie, na pniach i korzeniach martwych lub żywych drzew. Na pierwszy rzut oka można go wziąć za młodą opieńkę, zwłaszcza gdy kapelusze mają żółtobrązową lub miodową barwę.

Istnieje jednak kilka różnic, które pozwalają odróżnić te grzyby. Maślanka wiązkowa ma zwykle bardziej jaskrawy, żółty kapelusz z zielonkawym lub siarkowym odcieniem, blaszki o barwie od żółtej do oliwkowozielonej, które z wiekiem stają się ciemne, a przede wszystkim brak pierścienia na trzonie. Dodatkowo maślanka wiązkowa ma gorzki smak i nieprzyjemny zapach. Jednak tej cechy nie należy sprawdzać językiem, bo jej toksyny grzyba mogą być niebezpieczne nawet w małych ilościach.

Drugim bardzo niebezpiecznym sobowtórem jest hełmówka jadowita. Ta należy do najgroźniejszych grzybów w polskich lasach. Zawiera te same toksyny co muchomor sromotnikowy, amatoksyny, które niszczą wątrobę i mogą prowadzić do śmierci. Hełmówka również rośnie na drewnie, często w kępach, a jej barwa może przypominać opieńkę. Jest jednak mniejsza, bardziej delikatna i ma cienki pierścień, który łatwo się ściera, dlatego wielu grzybiarzy go nie zauważa. Jej blaszki mają rdzawobrązowy odcień, a wysyp zarodników jest wyraźnie brunatny, w przeciwieństwie do białego u opieńki. W przypadku najmniejszego podejrzenia, że to maślanka lub hełmówka, lepiej nie ryzykować.

Opieńki można też czasem pomylić z łuszczakami, na przykład łuszczakiem zmiennym czy łuszczakiem złocistym. Te gatunki są co prawda jadalne, ale ich odróżnienie w lesie może być kłopotliwe. Łuszczaki mają często bardziej błyszczące, wilgotne kapelusze, z ciemniejszym środkiem i wyraźnymi łuseczkami przy brzegu. Ich miąższ ma też inny zapach, nieco bardziej korzenny lub ziemisty i bardziej kruchą strukturę.

Czy opieńka miodowa świeci?

W teorii opieńka miodowa może świecić zielonkawym światłem. Wynika to ze zjawiska bioluminescencji, w przypadku opieńki nazywa się to foxfire, zaobserwowane u zaledwie 40 gatunków grzybów na całym świecie. Zachodzi ona wskutek bezpośredniej zamiany energii wiązań chemicznych w energię promienistą z minimalnym wydzieleniem ciepła. Opieńki najmocniej świecą ok. godz. 17.30, a kończą rano, ok. 7.30.

Kiedy występuje opieńka miodowa i gdzie jej szukać?

Opieńka miodowa pojawia się głównie późnym latem i jesienią. Klasyczny sezon przypada od sierpnia/września do listopada, choć lokalne warunki pogodowe mogą to przesuwać.

Gdzie rośnie opieńka miodowa? Wyrasta na drewnie, na pniach, pniakach, korzeniach, przy podstawie żywych drzew lub miejsc, gdzie korzenie kontaktują się z próchnem. Występuje zarówno na drzewach liściastych, jak i iglastych. Opieńka miodowa jest gatunkiem saprotroficzno-parazytycznym. To oznacza, że zasiedla martwe drewno, ale też może atakować żywe drzewa, powodując opieńkową zgniliznę korzeni. Najłatwiej natrafić na nią w lasach mieszanych i liściastych, przy ścieżkach i w parkach, tam, gdzie są pozostawione pnie lub spróchniałe korzenie.