NIK skontrolowała Ministerstwo Klimatu i Środowiska, sześć urzędów marszałkowskich, 16 urzędów gmin, trzy związki gminne, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz pięć wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej.
Raport NIK krytycznie o gospodarce odpadami w Polsce
Kontrola miała trzy podstawowe cele: ustalić przyczyny nieosiągnięcia przez Polskę celów dyrektywy odpadowej; zbadać, dlaczego nie wprowadzono przepisów o rozszerzonej odpowiedzialności producenta; oraz ustalić, dlaczego nie są prowadzone w naszym kraju działania zapobiegające powstawaniu odpadów.
Organy administracji publicznej w ograniczonym zakresie zapewniły warunki prawne dla realizacji zadań na rzecz zapobiegania powstawaniu odpadów oraz zapewnienia ich recyklingu – podsumowuje NIK.
W ministerstwie procedowano 12 projektów ustaw w zakresie gospodarowania odpadami, a także podjęto prace nad wprowadzeniem systemu kaucyjnego. W maju 2024 r. zaczęto prace nad przeniesieniem danych o odpadach do Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy. Do zakończenia kontroli projekt ten nie uzyskał jednak wpisu do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów.
Również prace nad implementowaniem do polskiego systemu prawnego dyrektyw dotyczących opakowań i odpadów opakowaniowych były przewlekłe. Wnioski o wprowadzenie do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów projektów ustaw transponujących dyrektywy zostały złożone po terminie, w którym powinny być transponowane
Prace nad trzema skontrolowanymi przez NIK projektami ustaw rozpoczęto po 115 dniach, 204 dniach oraz 411 dniach od czasu, kiedy powinny zostać transponowane.
Ministerstwo wstrzymało prace nad transpozycją mechanizmu rozszerzonej odpowiedzialności producenta. W konsekwencji Komisja Europejska w lutym 2024 r. wszczęła postępowania przeciwko Polsce.
Ministerstwo zapewniło KE o wznowieniu prac nad systemem ROP, jednak do dnia zakończenia kontroli NIK, tj. do 26 września 2024 r., prace nadal były w fazie koncepcyjnej.
Problemy z odpadami w samorządach
Większość skontrolowanych urzędów marszałkowskich, gmin i związków gmin było prawidłowo przygotowanych organizacyjnie do realizacji zadań w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów i zapewnienia ich recyklingu. Mimo to wystąpiły problemy z identyfikowaniem problemów oraz sprawozdawczością gospodarki odpadami – oceniła NIK.
W Urzędzie Marszałkowskim Województwa Opolskiego nie sporządzono sprawozdania z realizacji wojewódzkiego planu gospodarki odpadami. W dwóch urzędach marszałkowskich nie uwzględniono w sprawozdaniach danych za 2019 r., a w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Podkarpackiego podano dane szacunkowe.
Jedynie w trzech spośród sześciu urzędów marszałkowskich identyfikowano problemy związane z realizacją zadań w zakresie recyklingu odpadów.
Ponadto w 4 z 16 gmin stwierdzono opóźnienia w opracowaniu projektów uchwał w sprawie regulaminu utrzymania czystości i porządku w gminie. Wynosiły one od 46 do 413 dni.
W badanym okresie nie osiągnięto wymaganych celów w zakresie przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów w niemal połowie skontrolowanych gmin i w dwóch spośród trzech skontrolowanych związków gmin.
W 7 z 16 gmin stwierdzono nieprawidłowości w sposobie selektywnego zbierania odpadów komunalnych na terenie nieruchomości. Odpady były gromadzone w pojemnikach niespełniających wymagań określonych w rozporządzeniu w sprawie selektywnego zbierania odpadów – pojemniki były w niewłaściwych kolorach i źle oznakowane. Były one również przepełnione i niezabezpieczone przed działaniem czynników atmosferycznych.
