Pustułka (Falco tinunculus) to jeden z najliczniejszych ptaków w Europie i w Polsce. Nie jest zagrożony i występuje na całym kontynencie. Każdy ptasiarz już na początku swojej przygody z ptakami spotyka pustułkę. To ptak wielkości gołębia i jest najczęściej widywanym w Polsce sokołem spośród 10 gatunków stwierdzonych w naszym kraju.
Można je zobaczyć jak wiosną przelatują w mieście pomiędzy blokami z głośnym i wysokim piskiem podczas lotów tokowych. Krążą też wokół wież kościelnych, gdzie chętnie zakładają gniazda. Latem, gdy wyrośnięte, ale nie w pełni umiejące latać pisklęta wyskakują z gniazda, często trafiają w ręce ludzi i później do ptasich azylów.
Poza miastem charakterystyczną sylwetkę pustułki można zobaczyć nad polami i łąkami, gdzie poluje na gryzonie. Zawisa wtedy w powietrzu, wypatrując zdobyczy. Trzepocze skrzydłami i zatrzymuje się w miejscu, co potrafi niewiele ptaków.
Wprawny ptasiarz już daleka i bez lornetki wypatrzy pustułkę nad polami, siedzącą na przewodach energetycznych, czy przydrożnych lampach. Jej długi ogon i smukła sylwetka zwykle nie budzą wątpliwości, że obserwujemy właśnie tego drapieżnika.
Pustułka czy pustułeczka? Oto jest pytanie
Zdrobnienia podczas opowieści o ptakach przez osoby o dużym stopniu zaangażowania emocjonalnego w kontaktach z dzikimi ptakami mogą prowadzić do nieporozumień. Pustułka i pustułeczka (Falco naumanni) to dwa odrębne gatunki. Choć są bardzo podobne do siebie to mają odrębne zwyczaje i skrajne różnią się obecnością w Polsce.
Pustułeczka ostatni raz w Polsce była stwierdzona ćwierć wieku temu, a w sumie jedynie 11 razy. Od początku XX w. były obserwowane wyłącznie samce, które są dość łatwe do rozróżnienia.
Samice i młode ptaki zapewne są przeoczane i oznaczane jako pospolite pustułki. Takie stwierdzenie musi być poparte dobrą dokumentacją fotograficzną, tak, aby nie było wątpliwości, z którym gatunkiem sokoła obserwator się spotkał.
Pustułeczki z Europy i Azji różnią się genetycznie
Pustułeczka występuje lokalnie na południu Europy, w basenie Morza Śródziemnego. W przeciwieństwie do pustułki, która na naszym kontynencie jest w znacznym stopniu osiadła, odbywa dalekie wędrówki na zimowiska do Afryki.
Druga populacja pustułeczki z centralnej Azji wędruje na zimowiska do Birmy. Głównym pokarmem pustułeczki są duże owady: szarańczaki, ważki i chrząszcze. Na zimowiskach zaś poluje na rojące się termity. Dlatego też musi odbywać dalekie wędrówki, a osiadła pustułka polująca głównie na gryzonie świetnie radzi sobie przez cały rok.
Ostatnio opublikowane wyniki badań na łamach „Nature Communications” wskazują, że pustułeczki europejskie i azjatyckie to nie tylko populacje oddzielone przestrzenią. To także inne linie genetyczne, które od tysięcy lat rozwijają się w różnych warunkach środowiskowych. Różnice te mogą mieć znaczenie w kontekście przyszłości tego gatunku w zmieniającym się świecie pod wpływem zmiany klimatu.
Populacje pustułeczki były analizowane z wykorzystaniem zaawansowanych metod genetyki krajobrazowej i modelowania historycznego rozmieszczenia. Dzięki temu udało się odtworzyć, jak zmieniały się ich zasięgi w przeszłości, m.in. podczas ostatniego maksimum lodowcowego.
Pustułeczki z Europy przetrwały ten okres w refugiach, obszarach o łagodniejszym klimacie, takich jak Półwysep Iberyjski czy południowe Włochy. To zapewniło im względną stabilność i pozwoliło zachować bogactwo genetyczne. Z kolei azjatyckie pustułeczki funkcjonowały w trudniejszych warunkach klimatycznych i migrowały dalej, co z czasem doprowadziło do zawężenia ich zmienności genetycznej.
Zmiana klimatu na niektóre ptaki wpływa bardziej
Modele klimatyczne i ekologiczne wskazują, że azjatyckie pustułeczki będą musiały w przyszłości podejmować dłuższe migracje i częściej zmieniać miejsca lęgowe. Wiąże się to z większym ryzykiem – energetycznym, reprodukcyjnym i siedliskowym.
Populacje europejskie wykazują lepszy potencjał adaptacyjny. Ich większa różnorodność genetyczna potęguje szanse na dostosowanie się do zmiennych warunków środowiskowych. Oznacza to, że w dłuższej perspektywie mogą być mniej zagrożone lokalnym wymarciem.
Odkrycie dwóch ewolucyjnie odrębnych linii ma istotne konsekwencje dla ochrony pustułeczki. Ornitolodzy badający ten gatunek sugerują, że w kontekście zmiany klimatu ochrona powinna być dopasowana do potrzeb konkretnych populacji, z uwzględnieniem ich historii ewolucyjnej.
