Rozwody u ptaków. Ich pary kompletnie się teraz rozsypują

Sikory bogatki (Parus major) to jedne z najlepiej poznanych ptaków w Europie. Są monogamiczne w czasie sezonu lęgowego, a wiele osobników pozostaje w parach przez kolejne lata. Część jednak „rozwodzi się”, czyli zmienia partnera przed kolejnym okresem lęgowym, mimo że poprzedni partner nadal żyje. Nowe badania przeprowadzone przez naukowców z Uniwersytetu Oksfordzkiego i Uniwersytetu w Leeds w Wielkiej Brytanii pokazują, że proces ten może być przewidywany z dużym wyprzedzeniem na podstawie zimowych zachowań ptaków.

– Nasze wyniki pokazują, że relacje ptaków nie są statyczne. Zaobserwowaliśmy wyraźny sygnał behawioralny w zimowych miesiącach, który pozwala przewidzieć prawdopodobieństwo rozstania pary wiosną – mówi dr Adelaide Daisy Abraham, autorka badania z Wydziału Biologii Uniwersytetu Oksfordzkiego.

Ptasie rozwody zaczynają się już zimą

Zespół badawczy przez trzy sezony śledził ponad 1000 ptaków żyjących w lasach Wytham Woods pod Oksfordem. Dzięki zastosowaniu znaczników RFID, które rejestrowały obecność sikor przy automatycznych karmnikach, udało się zgromadzić szczegółowe dane o ich kontaktach społecznych w okresie zimowym.

Analiza pokazała, że pary, które później pozostały razem, częściej spędzały zimę w swoim towarzystwie. Odwiedzały karmniki wspólnie, przebywały w tych samych stadach i częściej pojawiały się jedno po drugim. W przypadku par, które się rozpadły, wspólne interakcje były rzadsze i stopniowo zanikały w miarę trwania zimy.

– Te ptaki, które się rozwiodły, już na początku zimy nie przebywały razem tak często jak ptaki wierne – powiedziała Abraham w rozmowie z NPR. – A ta różnica narastała z czasem.

Ptaki wierne i ptaki niewierne inaczej się zachowują

Badacze posłużyli się trzema wskaźnikami: współwystępowaniem w stadach (WA), obecnością partnera jako „najbliższego towarzysza zimowego” oraz częstotliwością wizyt przy karmniku w krótkich odstępach czasu. W każdej z tych kategorii pary wierne wykazywały silniejsze wzajemne powiązania niż te, które się rozstały.

WA, czyli tzw. „winter association score”, był istotnie wyższy u par wiernych niż rozwodzących się. Wskaźnik ten malał u „rozwodników” wraz z upływem zimy, co wskazuje na systematyczny spadek bliskości społecznej.

Podobną tendencję odnotowano w analizie „preferowanego partnera społecznego”. Żaden z ptaków w parze, która się rozpadła, nie miał swojego dotychczasowego partnera jako najczęstszego zimowego towarzysza. Dla porównania, u par wiernych było to zjawisko całkowicie typowe.

– Udało się nam wykazać, że dynamika zachowań w środowisku naturalnym może służyć jako narzędzie do przewidywania przyszłych zmian w relacjach społecznych – zaznaczył prof. Ben Sheldon z Uniwersytetu Oksfordzkiego.

Wierność można sprawdzić w karmniku

Dodatkowym parametrem był tzw. „visit adjacency index”, czyli częstotliwość wizyt w karmniku przez oba ptaki z pary w odstępie do 3 sekund. Pary wierne wykazywały wyraźnie wyższy poziom takich interakcji, co może świadczyć o intencjonalnym utrzymywaniu kontaktu. U ptaków rozwodzących się wskaźnik ten był znacznie niższy.

– Te dane sugerują, że sikory rozwodzące się nie tylko przebywają ze sobą rzadziej, ale też nie wykazują preferencji do bliskiego kontaktu – mówi dr Josh Firth z Uniwersytetu w Leeds.

Zachowania te pojawiały się już na początku zimy, co może wskazywać, że przebieg poprzedniego sezonu lęgowego ma wpływ na zachowania społeczne w okresie pozalęgowym. Jednocześnie różnice w przestrzennych i czasowych parametrach kontaktów sugerują, że przyczyny „rozstań” mogą być wielowymiarowe.

Autorzy badania podkreślają, że same dane behawioralne nie wyjaśniają jednoznacznie przyczyn rozstania. Nie wiadomo, czy rozpad pary jest wynikiem wcześniejszego osłabienia więzi, czy też konsekwencją niepowodzeń lęgowych. Możliwe też, że niektóre ptaki wykazują z natury mniejszą skłonność do utrzymywania stałych więzi.

Dodatkowym czynnikiem jest wpływ przestrzeni. Sikory mogą po prostu przebywać w różnych częściach lasu, co utrudnia kontakt. Jednak zgodnie z wcześniejszymi badaniami, sama lokalizacja nie tłumaczy w pełni struktury społecznej ptaków z Wytham Woods.

– Potrzebne są kolejne badania, które pozwolą oddzielić preferencje społeczne od zachowań związanych z przestrzenią. Eksperymenty z rozdzielonymi karmnikami mogłyby tu pomóc – zauważają autorzy.

Sukces rozrodczy ma wpływ na trwałość par

Badanie wpisuje się w rosnące zainteresowanie dynamiką więzi społecznych u zwierząt. Z wcześniejszych prac wiadomo, że pary ptaków, które wcześniej się poznały, mają wyższy sukces rozrodczy. Obecne analizy pokazują, że również sposób, w jaki ptaki utrzymują relację zimą, może wpływać na jej trwałość.

– Nasze dane pomagają zrozumieć, jak relacje powstają, utrzymują się i rozpadają w populacjach dzikich zwierząt. To pierwszy raz, kiedy udało się wykryć sygnały rozwodu na poziomie indywidualnych zachowań w sezonie zimowym – mówi Firth.

Zespół podkreśla, że zdobyte informacje mogą mieć zastosowanie nie tylko w ornitologii. Obserwacje te mogą pomóc w analizie złożonych sieci społecznych także w innych systemach przyrodniczych, a nawet w badaniach epidemiologicznych.

Projekt Wytham Woods jest jednym z najdłużej prowadzonych badań dzikich ptaków na świecie. Dzięki konsekwentnemu znakowaniu i śledzeniu osobników możliwe było przeanalizowanie zachowań społecznych nie tylko w jednym sezonie, ale w ciągu wielu lat.

– Podążanie za indywidualnymi ptakami przez kilka lat pozwala dostrzec mechanizmy, których nie dałoby się uchwycić w badaniach krótkoterminowych – podkreśla Firth.

Zespół planuje dalsze analizy, które pozwolą lepiej zrozumieć, jak kształtują się relacje społeczne w populacjach dzikich ptaków. Szczególną uwagę badacze chcą poświęcić związkowi między wcześniejszym sukcesem lęgowym a późniejszym rozpadem pary.