Bisfenol A, czyli BPA to syntetyczna substancja chemiczna, która jest wykorzystywana przede wszystkim do produkcji polimerów syntetycznych, w tym żywic epoksydowych i poliwęglanów. Te drugie np. są stosowane w plastikowych butelkach wielokrotnego użytku, butelkach do karmienia czy w pojemnikach do przechowywania żywności. Z kolei żywice epoksydowe są stosowane do powlekania puszek do żywności i napojów oraz do powlekania wnętrza rur służących do dostarczania wody pitnej.
W UE bisfenol A klasyfikowany jest jako niebezpieczna substancja chemiczna ze względu na jego zdolność powodowania poważnych uszkodzeń oczu, alergicznych reakcji skórnych i podrażnień dróg oddechowych.
BPA: czy jest się czego bać?
Nowe przepisy unijne, które weszły w życie 20 stycznia 2025 roku zakazują użycia bisfenolu A i obejmują wycofanie go w produkcji klejów, gum, żywic jonowymiennych, tworzyw sztucznych, farb drukarskich, silikonu, lakierów i powłok, które mogą mieć kontakt z żywnością. Biorąc pod uwagę powszechną obecność BPA w tych materiałach, jego zakaz oznacza duże zmiany.
Bisfenol A znajduje się na liście substancji budzących szczególnie duże obawy w ramach analiz REACH, flagowego unijnego prawodawstwa dotyczącego chemikaliów. Chodzi na toksyczność tych środków, które mogą zaburzać pracę układu hormonalnego.
BPA bezpośrednio zagraża naszemu zdrowiu, może przyczyniać się do rozwoju chorób takich jak np. rak piersi, czy cukrzyca, oraz istnieje prawdopodobieństwo, że wpływa na neurologię mózgu.
BPA jest właściwie wszędzie
Bisfenol A jest stosowany w szerokiej gamie innych produktów, nie tylko w tych mających kontakt z żywnością. Jest używany w produkcji m.in. tuszy, tekstyliów, farb i klejów, sprzętu elektronicznego, ale także występuje w materiałach budowlanych, zabawkach, płytach CD, powłokach karoserii samochodowych czy w urządzeniach medycznych i materiałach dentystycznych. Jest dosłownie wszędzie.
Naukowcy wzywają do zakazu bisfenolu A od ponad dziesięciu lat. Europejska Agencja Środowiska opublikowała raport na temat obaw związanych z bisfenolem A ponad dziesięć lat temu.
Najnowszy zakaz jest wynikiem opinii Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) z 2023 r., który stwierdził, że narażenie na BPA w diecie stanowi zagrożenie dla zdrowia konsumentów w każdym wieku. BPA jest już zakazane w produktach przeznaczonych dla niemowląt i małych dzieci, takich jak butelki – zakaz obwiązuje od 2011 r. Sojusz na rzecz Zdrowia i Środowiska ma nadzieję, że UE wkrótce rozszerzy zakaz na inne produkty, takie jak zabawki.
Miałeś chemię w małym palcu? Szkolny quiz nie tylko dla chemików
Wieczne chemikalia też groźne
Oprócz BPA naukowcy alarmują od dawna o zagrożeniach, jakie niosą za sobą tzw. wieczne chemikalia. Substancje perfluoroalkilowe i polifluoroalkilowe (tzw. PFAS) owiane są złą sławą nie bez powodu. Chemikalia te zostały wynalezione w latach 40. XX wieku i stosuje się je w wielu gałęziach przemysłu: kosmetycznym, rolniczym, motoryzacyjnym, czy meblarskim. Jednym ze sztandarowych przykładów stosowania PFAS w przemyśle jest teflon. Firma DuPont, która opatentowała tę powłokę musiała wycofać z produkcji niektóre patelnie, ponieważ najdowała się tam substancja (politetrafluoroetylen) (PTFE) – syntetyczny fluoropolimer), która jak przypuszczano, zaburza pracę układu hormonalnego i rozrodczego.
Naukowcy odkryli niepokojącą tendencję: PFAS stanowią 14 proc. wszystkich aktywnych składników pestycydów w Stanach Zjednoczonych. Związkami PFAS zainteresowała się Unia Europejska – w 2020 r. KE wydała dyrektywę, która określa ich maksymalne poziomy w wodzie pitnej. W lutym 2024 r. amerykańska Agencja Ochrony Środowiska (EPA) ogłosiła, że zakaże stosowania PFAS w pestycydach.
