To o niej pisał tegoroczny noblista. Skarb Węgrów jest bezkresny i ogromny

• Wegetująca w powieści noblisty „Szatańskie tango” społeczność doświadcza gdzieś na południowym wschodzie Węgier apogeum beznadziei.

• Melancholię podkreśla nieustannie padający październikowy deszcz.

• Na kanwie powieści powstał wielokrotnie nagradzany, czarno-biały film trwający ponad 7 godzin.

• Wielka Nizina Węgierska, gdzie toczy się akcja powieści i filmu, jest obecnie w całości użytkowana rolniczo.

• Pierwotną formacją roślinną wielkiej Niziny Węgierskiej był step.

Wielka Nizina Węgierska oddaje ducha narodu

Wielka Nizina Węgierska jest jedną z trzech jednostek podziału geograficznego Kotliny Panońskiej, czyli równiny w środkowej Europie. Nizina zajmuje powierzchnię około 100 tys. km², z czego ponad 50 tys. km² przypada na Węgry – to połowa powierzchni tego kraju. Węgrzy przybyli do Kotliny Karpackiej pod koniec IX w. i zajęli ziemie wokół Cisy.

To bezkresna i ogromna równina. Jest niemal zupełnie płaska, a różnice wysokości względnej wynoszą kilkadziesiąt metrów.

Do wyżej położonych regionów zaliczają się Międzyrzecze Dunaju i Cisy oraz wysoczyzna Nyírség. Na południu, między Drawą i Dunajem a Sawą, leżą pasma panońskich gór wyspowych, sięgające ponad 1000 m n.p.m. Rzeźba Niziny została ukształtowana przez przecinające ją wielkie rzeki: Dunaj, Cisę, Drawę i Sawę.

Formacją roślinną typową dla Wielkiej Niziny Węgierskiej jest puszta. Jest największym w środkowej Europie obszarem stepu i stanowi oazę dla zwierząt, zwłaszcza ptaków. Ten bezleśny teren znajdujący się na Nizinie Węgierskiej istnieje od końca plejstocenu. To tu pod wpływem osobliwego klimatu Kotliny Panońskiej tworzą się niezwykłe siedliska.

Bezkresna puszta. Równiny i mokradła

Pierwotną formacją roślinną wielkiej Niziny Węgierskiej był niegdyś step i lasy łęgowe w dolinach rzek. W XIX w. stepy były zresztą charakterystycznym elementem krajobrazu Węgier i wypasano na tych terenach w wielkich stadach bydło. Z czasem ich powierzchnia zaczęła maleć.

Pozostałości stepów na lessach są obecnie w obrębie puszty ubogie. Formacje niemal zniknęły, a stepy zamieniły się w grunty rolne i pastwiska. Na obrzeżach puszty występowały ponadto świetliste lasy z dębami (burgundzkim, omszonym i szypułkowym), a także klonem tatarskim. Drzewa zostały wycięte, bo pozyskiwano m.in. żyzne gleby lessowe pod uprawy. Po II wojnie światowej próbowano nawet tu uprawiać ryż.

Gleby Wielkiej Niziny Węgierskiej są na ogół bardzo urodzajne. To stepowe czarnoziemy, eoliczne piaski i lessy. Tam, gdzie jest sucho, tworzy się tzw. szik. I tu dominują gleby alkaliczne.

Istnieją jednak ostatnie relikty roślinności stepowej. Najlepiej zachowane fragmenty puszty chronione są w parkach narodowych i rezerwatach: Hortobágy koło Debreczyna, Kiskunsagi koło Kecskemét, Körös-Maros, Szatmar-Beregi i Pusztaszer. Puszta Hortobágy obecnie stanowi największy teren stepowy w zachodniej Europie i obszar jest wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Bogate gatunkowo stepy zachowały się lepiej w obrębie tzw. puszty piaszczystej. Z powodu osuszenia słonych jezior i bagien powstały obszary porośnięte przez słonorośla. Można obecnie znaleźć na obszarach puszty solniska – w miejscach suchych gleba jest niemal naga, pokryta cienką warstewką soli.

Puszta występuje ponadto w krajach przyległych w obrębie Kotliny Panońskiej, czyli w południowo-wschodniej Austrii, Słowacji, Rumunii i Serbii, Czechach i Bułgarii.