Rocznica powstania w getcie warszawskim jest jednym z najważniejszych wydarzeń dla społeczności żydowskiej w Polsce. W tym roku od tamtych wydarzeń upływają 82 lata.
W nocy z 18 na 19 kwietnia 1943 roku, w żydowskie święto Pesach, getto warszawskie zostało otoczone przez niemieckie oddziały wojskowe. Wczesnym rankiem Niemcy wkroczyli do getta z zamiarem jego ostatecznej likwidacji.
82. rocznica powstania w getcie warszawskim
Wówczas członkowie żydowskich organizacji zbrojnych – Żydowskiej Organizacji Bojowej z jej dowódcą Mordechajem Anielewiczem i bojownikami takimi jak: Icchak Cukerman i Marek Edelman oraz Żydowskiego Związku Wojskowego dowodzonego przez Pawła Frenkla i Leona Rodla – stanęli do walki o ludzką godność.
W walkach wzięło udział ok. tysiąca słabo uzbrojonych powstańców. Niemcy przeciwstawili im ponad 2 tys. żołnierzy Wehrmachtu, SS oraz pomocniczych oddziałów ukraińskich, litewskich i łotewskich. Przeciwko powstańcom użyte zostały pojazdy opancerzone oraz artyleria.
Przez prawie miesiąc Niemcom nie udało się jednak opanować warszawskiego getta. Najcięższe walki toczyły się w rejonie ul. Zamenhoffa i Nalewek oraz na pl. Muranowskim. Niemcy systematycznie posuwali się w głąb getta. Paląc i niszcząc dom po domu zmuszali ludność cywilną do opuszczania bunkrów i schronów.
Warszawa. Historia powstania w getcie
Podejmowane w ograniczonym zakresie przez polskie podziemie (nieliczne oddziały Kedywu, Socjalistycznej Organizacji Bojowej i GL) próby pomocy osamotnionym bojownikom żydowskim zakończyły się niepowodzeniem. 8 maja Niemcy odkryli i otoczyli ogromny schron przy ul. Miłej 18, w którym znajdowało się kilkuset ludzi, w tym sztab ŻOB i ponad 100 żydowskich bojowników. Na wezwanie Niemców cywile wyszli, natomiast większość powstańców razem z Anielewiczem popełniła samobójstwo.
Powstańcy w małych, rozproszonych grupach walczyli do 16 maja 1943 roku. Tego dnia gen. SS Jurgen Stroop ogłosił koniec akcji pacyfikacyjnej i na znak zwycięstwa rozkazał wysadzić w powietrze Wielką Synagogę na Tłomackiem. Niedługo potem getto warszawskie zostało zrównane z ziemią.
Według raportów gen. Stroopa od 20 kwietnia do 16 maja 1943 roku w wykrytych i zlikwidowanych bunkrach znajdowało się ponad 56 tys. Żydów. Około 6 tys. zginęło na miejscu w walce, na skutek pożarów czy zaczadzenia. 7 tys. Żydów naziści zamordowali na terenie getta, tyle samo wysłano do Treblinki. Pozostała grupa ok. 36 tys. została wysłana do innych obozów, przede wszystkim do Auschwitz i Majdanka.
Warszawa nie była jedyna. Inne powstania w gettach
Straty niemieckie wynieść miały – według niemieckich raportów – kilkunastu zabitych i kilkudziesięciu rannych. Źródła żydowskie i polskie podają jednak, że były one kilkakrotnie wyższe. Spośród żołnierzy ŻOB powstanie w getcie przeżyło kilkudziesięciu. Większość z nich jednak nie doczekała końca wojny, zginęli walcząc w oddziałach partyzanckich, w powstaniu warszawskim lub zostali wydani Niemcom. Wojnę przeżyło tylko kilku, w tym dwaj członkowie dowództwa ŻOB – Icchak Cukierman i Marek Edelman.
Powstanie w warszawskim getcie rozbudziło wolę walki w innych ośrodkach. Do wystąpień zbrojnych, jednak na dużo mniejszą skalę, doszło m.in. w gettach w Białymstoku, Będzinie i Sosnowcu, Częstochowie i Wilnie.
– Rocznica powstania w Getcie Warszawskim to dla naszego, powojennego pokolenia szczególne wydarzenie, niosące ze sobą głębokie emocje i refleksje. Pamięć o powstaniu w Getcie Warszawskim jest nie tylko częścią naszej historii, ale również częścią naszej tożsamości – podkreślił Artur Hofman, prezes Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce, cytowany na stronie internetowej Towarzystwa.
Powstanie w getcie warszawskim. Plan obchodów, utrudnienia
Główne obchody 82. rocznicy powstania w getcie warszawskim odbędą się w sobotę przed pomnikiem Bohaterów Getta, w sąsiedztwie Muzeum POLIN. Uroczystości rozpoczną się o godzinie 12, a pół godziny później ruszy Marsz Pamięci. Jego uczestnicy przejdą ulicami: Zamenhoffa, Miłą, Karmelicką i Stawki, składając po drodze kwiaty przy kolejnych pomnikach i miejscach pamięci, związanych z gettem.
Uroczystości przy pomniku Umschlagplatz mogą potrwać do godziny 16. Tramwaje linii 17 i autobusy 157 mogą kursować objazdami. Dodatkowo policja może krótkotrwale wstrzymać ruch na ulicach.
19 kwietnia odbywa się również akcja Żonkile, która rozpoczęła się 13 lat temu. W Warszawie oraz innych miastach w Polsce i na świecie wolontariusze tradycyjnie będą wręczać przechodniom papierowe żonkile – symbol tego powstania.
