Dane o kontrolach Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) przedstawiła firma doradcza Grant Thornton w raporcie „Kontrole ZUS — jakie wnioski dla płatników płyną z kontroli prowadzonych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych?”. Okazuje się, że ostatnie dwa lata przyniosły znaczny wzrost liczby przeprowadzonych kontroli. O ile w latach 2020-2021 było ich łącznie ok. 30 tys. (wpływ na to miała pandemia), to w latach 2022-2023 ich częstotliwość niemal się podwoiła osiągając poziom blisko 54 tys.
Twórcy raportu przypominają, że kontrola płatników składek jest jednym z kluczowych zadań ZUS, wynikającym z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Jej celem jest ocena, czy płatnicy składek prawidłowo wywiązują się ze swoich obowiązków w zakresie zgłaszania do ubezpieczeń społecznych, obliczania i opłacania składek oraz wypłacania świadczeń. Inspektorzy ZUS przeprowadzają kontrole na podstawie rocznego planu, uwzględniając analizę ryzyka naruszenia przepisów.
Kontrole ZUS. Skuteczność wzrosła do 94 proc.
Z rok na tok rośnie również liczba kontroli, w czasie których kontrolerzy dopatrzyli się nieprawidłowości. W latach 2020-2021 było ich ok. 25 tys., ale już w latach 2022-2023 ich liczba zbliżyła się do 50 tys. Ponadto, z każdym rokiem rośnie udział kontroli, w których wykryto nieprawidłowości względem wszystkich kontroli. O ile w 2020 roku wyniósł on 78 proc., to w zeszłym roku wzrósł on do 94 proc.
Naruszenia wykrywane przez ZUS najczęściej dotyczą art. 8 ust. 2a oraz art. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Pierwszy z przepisów przewiduje konstrukcję „uznania za pracownika” w przypadku osób pozostających w równoległym zatrudnieniu pracowniczym i cywilnoprawnym z różnymi podmiotami. Decyzje ZUS oparte na rozstrzygnięciach sądowych, które praktycznie wykluczają możliwość zatrudnienia jednej osoby przez różne podmioty w ramach grupy kapitałowej. Grant Thornton podkreśla, że przepis ten jest „królem polowania” od kilku lat.
Podobnie wygląda sytuacja z rozstrzygnięciami o zbiegu tytułów ubezpieczeniowych, opartych na normie art. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W sprawach, w których od wielu lat ugruntowały się restrykcyjne linie orzecznicze, szanse powodzenia odwołań składanych przez przedsiębiorców są niewielkie. Niewiele jest bowiem wyroków, które zmieniałyby decyzję ZUS na korzyść płatników składek.
