Zmiany klimatu na Alasce. Rzeki pomarańczowe przez rozmarzającą zmarzlinę

Widok pomarańczowych rzek pojawiał się w relacjach pilotów, pracowników parków narodowych i mieszkańców Alaski już kilka lat temu. W ostatnim czasie skala zjawiska stała się jednak na tyle wyraźna, że trafiła do raportów naukowych. Jak podkreślają badacze z National Oceanic and Atmospheric Administration, nie chodzi o pojedyncze przypadki, lecz o proces obejmujący setki kilometrów cieków wodnych.

Choć pomarańczowa woda wygląda jak efekt wycieku przemysłowego, jej źródło jest inne. Kolor pochodzi od żelaza uwalnianego z gleby w trakcie rozmarzania wiecznej zmarzliny. Gdy dotąd trwale zamarznięty grunt zaczyna topnieć, żelazo ma kontakt z tlenem i wodą, ulega utlenieniu i trafia do strumieni oraz rzek. Efektem jest charakterystyczna, rdzawa barwa.

Zjawisko opisano w corocznym raporcie o stanie Arktyki, przygotowywanym przez NOAA. Dokument wskazuje, że przyspieszone topnienie zmarzliny jest bezpośrednim skutkiem rosnących emisji gazów cieplarnianych i postępującego globalnego ocieplenia.

Arktyka ociepla się najszybciej

Pomarańczowe rzeki są tylko jednym z wielu sygnałów zmian zachodzących na północy. Arktyka ociepla się kilka razy szybciej niż średnia globalna, co wpływa nie tylko na lokalne krajobrazy, ale także na cały system klimatyczny Ziemi.

„Kiedy Arktyka się ociepla i rozmarza, ma to wpływ na globalny klimat” – mówi Matthew Druckenmiller, główny autor raportu i starszy naukowiec z National Snow and Ice Data Center w rozmowie z radiem NPR. Raport NOAA zwraca uwagę, że zmienia się nie tylko temperatura. Przekształceniu ulegają całe ekosystemy, a także rola Arktyki w systemach klimatycznych, gospodarczych i społecznych.

Pierwsze doniesienia o zabarwionych rzekach pojawiły się około 2018 r. Z czasem badania terenowe wykazały, że zanieczyszczenie ma charakter rozległy i nie ogranicza się do jednego dorzecza.

„Słyszeliśmy o tym od ludzi mieszkających w regionie, od pilotów, którzy często przelatują nad tymi obszarami, oraz od pracowników parków narodowych” – mówi hydrolog Josh Koch z United States Geological Survey. Jak dodaje, żelazo często nie jest widoczne w glebie, a dopiero po dotarciu do strumienia wytrąca się i barwi wodę na pomarańczowo.

Badania wykazały, że wraz z żelazem do wód trafiają także inne metale, które wcześniej były „uwięzione” w zamarzniętym gruncie.

Zagrożenie dla ryb i ludzi

Choć na razie nie ma jednoznacznych dowodów na bezpośrednie szkody zdrowotne u ludzi, naukowcy uważnie monitorują sytuację. Problemem jest nie tylko sam kolor wody, lecz także wzrost jej kwasowości. Raport NOAA wskazuje, że takie warunki mogą być szkodliwe dla organizmów wodnych.

Szczególnie narażone są ryby, w tym pstrąg arktyczny Salvelinus malma. W niektórych rzekach zaobserwowano gwałtowny spadek liczby młodocianych osobników, co badacze łączą z podwyższonym stężeniem żelaza w środowisku wodnym.

„Łańcuch pokarmowy jest bezpośrednio powiązany z życiem ludzi w Arktyce” – podkreśla Druckenmiller. Zmiany w rzekach mogą więc uderzyć nie tylko w przyrodę, ale też w społeczności lokalne i rybołówstwo komercyjne.

Pomarańczowa flaga ostrzegawcza

Eksperci podkreślają, że pomarańczowe rzeki nie są anomalią oderwaną od reszty świata. To wizualnie spektakularny, ale naukowo spójny sygnał tego, co dzieje się z klimatem. Rozmarzanie zmarzliny przyspiesza, uwalniając pierwiastki i związki chemiczne, które przez tysiące lat pozostawały zamknięte w lodzie.

W połączeniu z innymi skutkami ocieplenia, takimi jak pożary lasów, fale upałów czy wzrost poziomu mórz, zjawisko to pokazuje, że zmiany klimatu nie są abstrakcyjnym scenariuszem przyszłości. Na Alasce już dziś zmieniają kolor rzek.