Jest plan ochrony najcenniejszego lasu. „Eliminuje największe zagrożenie dla Puszczy Białowieskiej”

Ingerencja człowieka zostanie zminimalizowana, a niemal cały obszar Puszczy Białowieskiej oddany procesom naturalnym – zakłada nowy plan ochrony jednego z najcenniejszych lasów Europy. Celem jest „zachowanie ekosystemów Puszczy Białowieskiej dla przyszłych pokoleń, tak aby mogły zobaczyć ją w możliwie niezmienionej i naturalnej formie” – informuje Ministerstwo Klimatu i Środowiska.

Puszcza Białowieska znajduje się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO i w związku z tym powinna mieć przygotowany tak zwany plan zarządzania obiektem. Państwa są zobowiązane zawrzeć w takich planach działania, które zapewnią utrzymanie obiektów światowego dziedzictwa w dobrym stanie i zachowanie ich dla kolejnych pokoleń. Zabezpieczone mają być nie tylko walory przyrodnicze, ale też kulturowe, krajobrazowe i historyczne.

– Dziś Polska spełnia zobowiązanie, które podjęła ponad dekadę temu. Przekazanie Planu Zarządzania Puszczą Białowieską do UNESCO to nie tylko formalność. To wyraz naszej odpowiedzialności za jeden z najcenniejszych obiektów przyrodniczych świata. Ten dokument łączy troskę o przyrodę z głosem lokalnych społeczności i bezpieczeństwem państwa – mówiła na konferencji prasowej ministerka Paulina Hennig-Kloska. 

Przy złym zarządzaniu i degradacji środowiska puszczy może grozić, że trafi na listę obiektów dziedzictwa w zagrożeniu, a w skrajnej sytuacji mogłaby zostać usunięta z listy UNESCO. Chociaż plan ma poprawić sytuację, to teraz – zdaniem ekspertów – puszcza jest „w stanie krytycznym”. Główne powody to ingerencja człowieka, czyli wycinka drzew i działania związane z budową muru na granicy z Białorusią, a także pogarszająca się sytuacja hydrologiczna. 

Cała puszcza pod ochroną

Plan przygotował Instytut Ochrony Środowiska – PIB wraz z ekspertami, m.in. prof. Michałem Żmihorskim, dyrektorem Instytutu Biologii Ssaków PAN w Białowieży. 

„To jest plan, który jednoznacznie eliminuje największe zagrożenie dla Puszczy Białowieskiej, jakim jest gospodarka leśna, czyli sztuczne przekształcanie lasu przez człowieka (sadzenie i wycinanie drzew) i ciągłe zaburzanie naturalnych procesów. Ten plan eliminuje ten rodzaj działania całkowicie” – napisał w mediach społecznościowych, komentując wysłanie planu do UNESCO.

Jest to gigantyczny krok na drodze zabezpieczenia Puszczy, jej naturalności i bioróżnorodności dla przyszłych pokoleń. Puszcza nie jest jeszcze bezpieczna – na razie nie ma parku narodowego ani rezerwatów na znacznej powierzchni, ale Plan UNESCO to jest poważny krok – podkreślił.

Część puszczy jest objęta ścisłą ochroną w formie parku narodowego oraz rezerwatów. Jednak na pozostałej części lasu znajdują się cenne, ponad stuletnie drzewostany (jak pokazuje mapa poniżej). Naukowcy argumentują, że najlepszym, co można zrobić dla ochrony całej puszczy, jest pozostawienie jej naturalnym procesom (z niewielkimi wyjątkami).

Te wyjątki to – jak tłumaczy prof. Żmihorski – między innymi „usunięcie nowo nasadzonych plantacji sosen i świerków na siedlisku lasu liściastego (w sumie 87 hektarów, a więc 0,1 proc. powierzchni polskiej części Puszczy – dla niektórych jest to kontrowersyjne, moim zdaniem nie jest)”.

Harwestery i protesty w Puszczy

W latach 2017-2018, za rządów PiS, Lasy Państwowe prowadziły masowe wycinki drzew w puszczy, co uzasadniano ich zamieraniem z powodu gradacji kornika. Jednak zdaniem przyrodników to wycinka i wjazd wielkich harwesterów do lasu miał dla przyrody o wiele gorsze skutki niż obecność kornika. 

W końcu, po protestach i pozwach, prace gospodarcze w Puszczy Białowieskiej zostały wstrzymane decyzją Trybunału Sprawiedliwości UE. Ten stan nie jest jednak trwały. Chociaż według UNESCO żadna część obiektu dziedzictwa, którym jest puszcza, nie powinna służyć celom gospodarczym, a ewentualne ingerencje muszą mieć na celu poprawę ochrony przyrody, to dotychczas wstrzymywała je jedynie decyzja Trybunału. Stworzenie planu, według którego 96 proc. powierzchni polskiej części puszczy zostanie oddane we władanie procesom naturalnym (wcześniej było to tylko 37 proc.) ma pomóc utrzymać ten stan. Jednak za przyjęciem planu musi iść dostosowanie się do niego przez Lasy Państwowe (co powinno być odzwierciedlone w tzw. planach urządzenia lasu poszczególnych nadleśnictw) lub – co byłoby bardziej trwałe – zwiększenie obszaru chronionego jako parku narodowego i rezerwatów. 

Ministerstwo Klimatu zwraca uwagę, że „w obliczu przyspieszających, niekorzystnych dla przyrody zmian klimatu oraz wynikających z nich bezpośrednich zagrożeń dla lokalnych ekosystemów, ochrona procesów naturalnych oraz wyjątkowej różnorodności biologicznej nabiera szczególnego znaczenia”. Przyrodzie puszczy zagraża szczególnie susza.

Czym jest Obiekt UNESCO?

Na listę światowego dziedzictwa UNESCO wpisywane są obiekty dziedzictwa kulturowego i naturalnego o „wyjątkowej powszechnej wartości dla ludzkości”. Uznanie danego miejsca wskazuje, że jest ono ważne dla spuścizny całej ludzkości. Na liście jest obecnie ponad 1200 obiektów, w tym ponad 200 stanowiących dziedzictwo przyrodnicze. Wszystkie są objęte szczególną ochroną ze względu na wyjątkową wartość. 

Każdy obiekt UNESCO musi spełnić co najmniej jeden z 10 kryteriów – Puszcza Białowieska spełnia dwa – dotyczących „wyjątkowych przykładów” trwających procesów ekologicznych i biologicznych oraz siedlisk naturalnych ważnych z punktu widzenia różnorodności biologicznej. Na stronie UNESCO czytamy:

Obszar ten ma wyjątkowe znaczenie dla ochrony przyrody ze względu na skalę starych lasów, które obejmują rozległe, niezakłócone obszary, w których zachodzą naturalne procesy. Konsekwencją tego jest bogactwo martwego drewna, stojącego i leżącego na ziemi, a w konsekwencji wysoka różnorodność grzybów i bezkręgowców.