Rok szkolny 2025/2026. Od września nowa ocena. Ale tylko dla części uczniów

Dotychczasowy model oceniania w polskich szkołach – oparty na cyfrach, procentach i zachowaniu – staje się coraz mniej funkcjonalny i uczciwy, biorąc pod uwagę indywidualne potrzeby uczniów i wyzwania, z jakimi się mierzą.

Szczególnie dotkliwie odczuwają to dzieci w spektrum autyzmu, z niepełnosprawnościami intelektualnymi i zaburzeniami sensorycznymi. W ich przypadku klasyczne metody oceny – sprawdziany, testy, odpowiedzi ustne – często bardziej ujawniają bariery niż rzeczywiste kompetencje.

Uczniowie z trudnościami neurorozwojowymi mogą mieć problem z ekspresją werbalną, z interpretowaniem poleceń, z presją czasu. Ale to nie znaczy, że nie wiedzą, nie rozumieją i nie potrafią. Po prostu działają w inny sposób – i właśnie to ma udowodnić ocena funkcjonalna.

Na czym polega ocena funkcjonalna? Zmiana od nowego roku szkolnego

System funkcjonalny odchodzi od oceny „co umiesz w liczbach”, a skupia się na pytaniu: „jak funkcjonujesz i jak radzisz sobie z otoczeniem, obowiązkami, emocjami?”

Ocena ta uwzględnia m.in.:

• umiejętności społeczne – czyli to, jak uczeń wchodzi w interakcje z innymi,

• samodzielność – zdolność do planowania, działania i reagowania,

• kompetencje emocjonalne – radzenie sobie z trudnościami, frustracją czy zmianami,

• potrzeby środowiskowe – kontekst, w jakim dziecko się uczy: rodzina, szkoła, relacje.

Ocena funkcjonalna to także zmiana optyki nauczyciela. Zamiast wpisywać cyferkę w dziennik, nauczyciel – wspólnie z zespołem specjalistów, psychologiem i rodzicami – tworzy opisowy obraz ucznia, diagnozując nie tylko wiedzę, ale sposób, w jaki ją zdobywa i przetwarza.

• mniej oceniania porównawczego („czy jest lepszy od innych”),

• więcej oceniania postępowego („czy zrobił krok do przodu względem siebie sprzed tygodnia”),

• więcej pracy zespołowej w ocenianiu (nauczyciel, specjalista, rodzic),

• większe dostosowanie narzędzi (zamiast testu – obserwacja, wywiad, analiza funkcjonowania).

Taki system nie wyklucza ocen cyfrowych, ale stawia je w szerszym kontekście.

Nowy rok szkolny. Ocena funkcjonalna tylko dla części uczniów

Na razie reforma dotyczy przede wszystkim uczniów z autyzmem i innymi niepełnosprawnościami.

Jednak MEN nie wyklucza, że w przyszłości model funkcjonalny może rozlać się szerzej – na inne grupy, a nawet na całą szkołę. W szczególności toczy się debata nad zniesieniem oceny z zachowania, która – zdaniem wielu ekspertów – stała się narzędziem karania, a nie motywowania.

Od listopada 2022 do lipca 2023 roku MEN prowadził szkolenia dla pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych. Eksperci zostali przeszkoleni w zakresie stosowania nowych narzędzi diagnostycznych i materiałów do oceny funkcjonalnej. Pierwsze efekty pilotaży i testów wdrażania były oceniane pozytywnie, choć nie bez wyzwań.

Obecnie trwają przygotowania szkół do przyjęcia tej zmiany – w tym szkolenia kadry, aktualizacja procedur wewnętrznych i komunikacja z rodzicami.