Żałoba narodowa po śmierci papieża Franciszka. Co się zmieni?

22 kwietnia 2025 roku prezydent Andrzej Duda podpisał rozporządzenie wprowadzające jednodniową żałobę narodową obowiązującą 26 kwietnia – w dniu pogrzebu papieża Franciszka.

Nie żyje papież Franciszek. Żałoba narodowa 26 kwietnia

Rozporządzenie zostało opublikowane w Dzienniku Ustaw i zaczęło obowiązywać natychmiast po ogłoszeniu. Zgodnie z obowiązującym prawem, decyzja o żałobie należy wyłącznie do kompetencji prezydenta i nie podlega zatwierdzeniu przez Sejm, Senat ani sądy.

Tego rodzaju akt ma charakter zarówno symboliczny, jak i praktyczny – wprowadza zalecenia dotyczące sposobu działania instytucji oraz określa oczekiwane standardy zachowań w przestrzeni publicznej.

Podstawę prawną stanowi art. 11 ustawy o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej z 1980 roku. Przepis ten pozwala prezydentowi ogłosić żałobę narodową w drodze rozporządzenia, które określa powód oraz czas jej trwania.

Procedura została doprecyzowana w rozporządzeniu prezydenta z 7 października 2011 roku, gdzie wskazano, że żałobę można ogłosić m.in. po śmierci osoby zajmującej najwyższe stanowisko państwowe, w przypadku katastrof masowych lub w odpowiedzi na wydarzenia o wyjątkowym znaczeniu dla narodu.

Żałoba narodowa. Czego nie wolno robić?

W czasie obowiązywania żałoby narodowej nie wprowadza się ogólnokrajowego zakazu pracy, handlu ani przemieszczania się. Przepisy nie przewidują też sankcji karnych za złamanie zaleceń (zarówno dla obywateli, jak i dla instytucji).

Inicjatywy te mają charakter zwyczajowy i obejmują m.in. opuszczenie flag państwowych do połowy masztu, odwołanie imprez rozrywkowych i sportowych, rezygnację z kampanii reklamowych oraz zmianę ramówek w mediach, które w tym czasie ograniczają emisję wybranych programów.

W praktyce działania te są powszechnie respektowane nie ze względu na obowiązek prawny, lecz jako element zbiorowego wyrażania szacunku wobec zmarłych i symboliczne potwierdzenie wspólnotowego przeżywania straty.

Choć nie istnieje formalny katalog „zakazanych” aktywności, organizacja koncertów, wydarzeń tanecznych czy kampanii promocyjnych w tym okresie może spotkać się z negatywnym odbiorem społecznym i krytyką opinii publicznej. Dlatego warto potwierdzić, czy wydarzenie, w którym planujemy wziąć udział, nie zostało odwołane.

Kiedy były ogłaszane żałoby narodowe w Polsce?

W pierwszych latach XXI wieku żałoba narodowa była w Polsce ogłaszana stosunkowo często, zwykle w reakcji na wydarzenia o dużym ładunku emocjonalnym, zarówno w kraju, jak i za granicą.

W 2001 roku państwo zdecydowało się upamiętnić ofiary zamachów terrorystycznych na World Trade Center, ogłaszając jednodniową żałobę, mimo że tragedia wydarzyła się poza granicami kraju.

Podobnie było trzy lata później, gdy 12 marca 2004 roku uczczono pamięć osób zabitych w atakach bombowych w Madrycie. Najdłuższy do tego momentu okres żałoby narodowej przypadł na kwiecień 2005 roku, po śmierci papieża Jana Pawła II – trwał sześć dni.

W 2006 roku państwo ogłosiło dwa osobne okresy żałoby: po katastrofie dachu hali Międzynarodowych Targów Katowickich, gdzie zginęło 65 osób, oraz po eksplozji w kopalni Halemba, która pochłonęła życie 23 górników.

W 2007 roku wprowadzono trzydniową żałobę po tragicznym wypadku autokaru we Francji, w którym zginęli polscy pielgrzymi. Katastrofa samolotu wojskowego CASA w Mirosławcu w styczniu 2008 roku – z 20 ofiarami, w tym oficerami sił powietrznych – również spotkała się z ogólnokrajowym upamiętnieniem.

Przełomowym momentem był jednak kwiecień 2010 roku – katastrofa prezydenckiego samolotu pod Smoleńskiem doprowadziła do dziewięciodniowej żałoby narodowej, najdłuższej w historii III RP.

Ostatnia dekada przyniosła mniej takich wydarzeń, ale każde z nich miało silny wydźwięk społeczny. W grudniu 2018 roku państwo oddało hołd górnikom, którzy zginęli w czeskiej Karwinie w wyniku wybuchu metanu, a już w styczniu 2019 roku – prezydent ogłosił żałobę po zamordowaniu Pawła Adamowicza, prezydenta Gdańska.

W lutym tego samego roku dwudniową żałobą uczczono pamięć byłego premiera Jana Olszewskiego. Najnowszy przykład to jednodniowa żałoba ogłoszona na dzień pogrzebu papieża Franciszka.