Endometrioza – Zdrowie Wprost

Endometrioza to choroba, o której coraz częściej się mówi. Dotyka głównie kobiet w wieku rozrodczym. Schorzenie polega na obecności tkanki przypominającej endometrium (czyli błonę śluzową trzonu macicy) poza jamą macicy. Ogniska endometriozy mogą pojawiać się m.in. w jajnikach, jajowodach, otrzewnej, a nawet w bliznach po cięciu cesarskim. Zdarza się również, że komórki endometrium lokalizują się w pęcherzu moczowym, jelitach, a w rzadkich przypadkach nawet w płucach.

Te komórki reagują na cykl miesiączkowy, co powoduje krwawienia w nietypowych lokalizacjach. Organizm odpowiada na to stanem zapalnym, co prowadzi do pojawienia się objawów – najczęściej bólu. Część kobiet, mimo rozpoznania choroby, może jednak nie odczuwać żadnych dolegliwości.

Objawy endometriozy

Endometrioza jest chorobą przewlekłą i podstępną, a przez to trudną do rozpoznania. Do najczęściej występujących objawów należą:

• silne bóle miesiączkowe (często główny objaw),
• ból owulacyjny,
• nieregularne plamienia,
• ból w czasie współżycia (dyspareunia),
• ból lub pieczenie przy oddawaniu moczu (dysuria), parcie na pęcherz,
• krwiomocz,
• przewlekłe zmęczenie,
• niepłodność,
• bolesne oddawanie stolca (dyschezja),
• krwawienia z odbytu.

Jak diagnozowana jest endometrioza?

Złożoność objawów endometriozy oraz ich różny charakter wymuszają konieczność przeprowadzenia szczegółowego wywiadu, badania palpacyjnego oraz badań obrazowych, takich jak USG eksperckie i rezonans magnetyczny. Warto pamiętać, że negatywne wyniki badań obrazowych nie wykluczają endometriozy.

Kobiety z bólami, które sugerują endometriozę, nie powinny bagatelizować objawów, lecz szukać właściwego specjalisty.
Po rozpoznaniu, ze względu na przewlekły charakter choroby, pacjentka powinna poddawać się regularnym kontrolom u doświadczonego lekarza.

Dlaczego diagnoza trwa tak długo?

Pierwsze objawy często występują przy ogniskach endometriozy, których jeszcze nie można uwidocznić za pomocą badań obrazowych. Zarówno w Polsce, jak i na świecie, od momentu pojawienia się objawów do rozpoznania choroby mija średnio około 8 lat.

Endometrioza to choroba przewlekła – występuje u ok. 10% ogólnej populacji kobiet w wieku rozrodczym oraz u 30–50% kobiet niepłodnych cierpiących z powodu dolegliwości bólowych.

Typy endometriozy

Wyróżnia się trzy podstawowe postacie choroby:

1. Torbiele endometrialne jajników,
2. Endometrioza otrzewnowa – zmiany o różnej morfologii na powierzchni otrzewnej,
3. Endometrioza głęboka (DE – Deep Endometriosis) – naciekająca otrzewną na głębokość powyżej 5 mm.

Ogniska endometriozy mogą naciekać różne organy miednicy mniejszej lub jamy brzusznej: więzadła szerokie macicy, więzadła krzyżowe, otrzewną zatoki Douglasa, jelito grube, przegrodę odbytniczo-pochwową czy ścianę pochwy. W rzadszych przypadkach obejmują moczowody, pęcherz moczowy, a w skrajnych – przeponę.

Dlaczego pacjentki często słyszą: „Taka pani uroda”?

Pacjentki z bolesnymi miesiączkami czy bólami brzucha we wczesnych stadiach choroby często wędrują po gabinetach lekarskich, szukając przyczyn dolegliwości. Niejednokrotnie słyszą: „taka pani uroda”, ponieważ rutynowe badania ginekologiczne i podstawowe USG nie wykazują nieprawidłowości.

Skutki nieleczonej endometriozy

Nieleczona endometrioza może prowadzić do poważnych powikłań, m.in. zrostów w obrębie narządu rodnego, które skutkują niepłodnością. Zrosty mogą obejmować jelito i różne obszary jamy brzusznej, prowadząc nawet do niedrożności przewodu pokarmowego. Choroba zrostowa utrudnia codzienne funkcjonowanie i powoduje ból podczas współżycia.

Życie w bólu często zmienia osobowość kobiet z endometriozą. Powoduje ograniczenia, takie jak konieczność rezygnacji z pracy podczas bolesnych miesiączek. Zaawansowana postać choroby prowadzi do niepłodności i jest jednym z częstszych czynników prowadzących do procedur wspomaganego rozrodu.

Czego potrzebują pacjentki?

Kobiety potrzebują dostępu do specjalistów zajmujących się problematyką endometriozy, do fizjoterapii oraz – przede wszystkim – do rzetelnej wiedzy.

Straszenie pacjentek nie powinno mieć miejsca. Jeśli konieczna jest operacja, pacjentka powinna wiedzieć, jaki zakres zabiegu może być niezbędny, a sama operacja powinna być zaplanowana w odpowiednim ośrodku.

Z perspektywy lekarza z ponad 20-letnim doświadczeniem mogę powiedzieć, że obecnie zbyt często mówi się o endometriozie w sposób budzący lęk. Co trzeba zmienić? Chodzi o budowanie świadomości, a nie straszenie.

Choroba towarzyszy kobietom od lat. Obecnie diagnostyka i leczenie są na dużo lepszym poziomie niż kiedyś. Jeszcze kilka lat temu leki na endometriozę nie były w pełni refundowane – dziś mamy dostęp do wielu skutecznych preparatów. Wiedza na temat diagnostyki i terapii jest większa, jednak nadal do lekarzy trafiają pacjentki nieświadome, z czym wiąże się ta choroba. Wiele z nich myśli, że jedynym skutecznym rozwiązaniem jest operacja, a nie farmakoterapia, dieta czy fizjoterapia.

Obecnie podejście jest inne: małe torbiele często nie wymagają zabiegu, a jeśli już – to powinny być usuwane przez doświadczonego specjalistę, ponieważ nieprawidłowa technika operacyjna może obniżyć płodność.

Obecnie, w przypadku podejrzenia zaawansowanej endometriozy u pacjentki, która jeszcze nie planuje ciąży, ale ze względu na ból ma wskazania do operacji, zaleca się przed zabiegiem zabezpieczenie płodności, czyli zamrożenie komórek jajowych. Wynika to z faktu, że częstym skutkiem operacji jest obniżenie rezerwy jajnikowej.

Pamiętam sytuację z mojej praktyki – matka 21-letniej pacjentki bardzo nalegała na operację córki, podczas gdy pełnoletnia pacjentka sama nie miała w tej sprawie głosu. Zawsze staram się słuchać pacjentki i domagałam się, aby to ona podjęła decyzję. W tym przypadku torbiel endometrialna została wykryta przypadkowo, a pacjentka nie miała żadnych dolegliwości. Jednak jej mama była przekonana, że „trzeba operować”, bo nie chciała, aby córka miała endometriozę.

Nowe podejście jest zupełnie inne. Podstawą jest właściwa diagnostyka, która obejmuje kilka elementów: wywiad, badanie fizykalne, USG eksperckie oraz rezonans magnetyczny z kontrastem wykonywany według protokołu endometriozy. Jeszcze kilka lat temu laparoskopia była podstawowym narzędziem diagnostycznym, ale to się zmieniło. Obecnie operacja powinna być szczegółowo zaplanowana i obejmować pełny zakres działań – od usunięcia torbieli, poprzez ogniska endometriozy z otrzewnej, aż po ewentualne zmiany w jelitach. To wcześniejsze, precyzyjne badania diagnostyczne pozwalają ustalić dokładny zakres operacji.

Endometrioza wciąż potrafi zaskoczyć zarówno pacjentki, jak i lekarzy. Niedawno zgłosiła się do mnie pacjentka, aby zweryfikować diagnozę – przez 10 lat leczyła się u jednego ginekologa, przyjmując antykoncepcję hormonalną. Po jej odstawieniu okazało się, że ma zaawansowaną endometriozę. Lekarz wprawdzie wspominał, że dotychczasowe leczenie „hamuje objawy”, ale nie wyjaśnił jej, co to w praktyce oznacza.

Jak leczyć endometriozę

Mimo wielu badań wciąż nie ma terapii, która całkowicie usuwałaby endometriozę. Stosowane metody łagodzą objawy, ale nie gwarantują całkowitego wyleczenia.

Leczenie farmakologiczne obejmuje:

• niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ),
• doustną antykoncepcję hormonalną,
• progestageny,
• hormonalną wkładkę wewnątrzmaciczną z lewonorgestrelem,
• analogi GnRH.

Leczenie operacyjne stosuje się, gdy:

• objawy bólowe nie ustępują po leczeniu farmakologicznym,
• występuje niepłodność.

Bardzo ważne, a często niedoceniane, są fizjoterapia i dieta.

Zaleca się zwiększenie podaży:

• tłuszczów nienasyconych, bogatych w kwasy omega-3 – badania potwierdzają ich korzystny wpływ na zmniejszenie ryzyka rozwoju endometriozy,
• błonnika – reguluje procesy trawienne i obniża poziom estrogenów w organizmie, które sprzyjają przerostowi błony śluzowej macicy; rekomendowana dzienna porcja to 25 g,
• pełnoziarnistych produktów zbożowych, warzyw i owoców, a także zdrowych olejów (oliwa z oliwek, olej lniany).

Wskazane produkty to m.in. brokuły, brukselka, szparagi, kapusta, awokado, czosnek, cebula, soczewica, czerwona fasola, jagody oraz kiszonki.

Jednocześnie należy ograniczyć, a najlepiej wyeliminować czerwone mięso, ze względu na jego właściwości prozapalne. Zamiast tego w diecie powinny pojawić się ryby oraz chude mięso – kurczak i indyk.

Podsumowanie

Pacjentka z endometriozą powinna otrzymać kompleksowe wsparcie: leczenie farmakologiczne, odpowiednią dietę, fizjoterapię, a w uzasadnionych przypadkach – leczenie operacyjne. Najważniejsze jest budowanie świadomości choroby i dostęp do specjalistycznej opieki, która pozwala prowadzić lepszej jakości życie mimo przewlekłego charakteru schorzenia.